Doktor SEN – jak śpimy i po co?

Już niedługo czeka nas kolejna zmiana czasu na zimowy, która zawsze następuje u schyłku października – cofniemy zegary o godzinę. Zmiana czasu będzie czekać nas prawdopodobnie, aż do 2026 roku. Niektórzy pewnie cieszą się, że będą spać dłużej. Inni powiedzą jednak, że mają już dość – bo ich to rozstraja. Jak ważny jest sen w przyrodzie i jak zadbać o jego higienę, dowiecie się z tego artykułu.

Czym jest sen?

Sen jest podstawową i biologiczną potrzebą naszego organizmu, bez której nie jesteśmy w stanie prawidłowo funkcjonować. Przywraca naszemu układowi nerwowemu metaboliczną i neuronalną równowagę oraz wspiera pamięć. Podczas snu utrwalamy zdobyte już informacje. Sen umożliwia naszemu mózgowi przyswajanie nowych informacji kolejnego dnia. Bez odpowiedniego snu przestajemy po prostu prawidłowo funkcjonować.

Jaki wpływ na nasze zdrowie ma zmiana czasu?

Mimo wszystko przesunięcie jednej godziny podczas zmiany czasu na letni lub zimowy, może powodować dolegliwości podobne do tych, które odczuwają ludzie zmieniający strefę czasową – czyli nadmierną senność, pogorszenie samopoczucia, brak apetytu itp. Tak naprawdę organizm potrzebuje pewnego czasu, by się przestawić. W tym przypadku trwa to około 1 tygodnia, a czasem dłużej. Dochodzi również w naszym organizmie do rozregulowania zegarka biologicznego – zmiany naszych przyzwyczajeń, tj. pory wstawania, spożywania posiłków, czy toalety. Ma to wpływ na zaburzenie odpowiednich parametrów naszego organizmu (homeostazy), która odpowiada również za naszą sferę psychiczną. Co również ważne, po przestawieniu zegarka na czas zimowy: często wstajemy, gdy jest jeszcze ciemno. Często także wychodzimy ze szkół czy pracy, gdy także jest ciemno. To bardzo negatywnie wpływa na samopoczucie w ciągu dnia, choćby z powodu braku światła dziennego. Dlatego zmiany czasu są szczególnie trudne dla osób zmagających się z zaburzeniami psychicznymi. Problemy ze snem mogą nasilić choćby objawy depresji. Ponieważ organizm reaguje na zaburzenia rutyny dużymi skokami poziomu kortyzolu, adrenaliny i noradrenaliny, niestety zwiększa się także ryzyko zawału serca, czy udaru mózgu.

Dlaczego sen jest ważny?

Sen ma własne święto – Światowy Dzień Snu to ruchome święto – obchodzimy je w piątek przed równonocą wiosenną. Wydarzenie to ma na celu zmniejszenie obciążenia społeczeństwa problemami związanymi ze snem poprzez lepszą profilaktykę i leczenie jego zaburzeń.

Poniżej – przedstawiamy najważniejsze zalety dobrego snu:

regeneruje organizm,
poprawia koncentrację uwagi,
wzmacnia odporność na choroby,
dodaje energii i poprawia humor,
przynosi ulgę w chorobie,
poprawia samopoczucie i koi niepokój,
pomaga zachować zdrowy wygląd,
sprzyja regenerowaniu mięśni i kości,
zmniejsza ryzyko zgonów z powodu zawałów i udarów,
wspiera pamięć,
pobudza kreatywność,
zmniejsza ryzyko nadwagi i otyłości,
chroni mózg przed przedwczesną demencją.

Jak śpią zwierzęta?

Ustaliliśmy już, że wszyscy potrzebujemy odpoczynku, choć może w innym stopniu. Jak śpią zwierzęta w różnych środowiskach? Oczywiście uwzględniamy tu i człowieka – bo też jest zwierzęciem, choć czasem chyba o tym zapomina ? Przeczytajcie, bo pewne ciekawostki, mogą was zaskoczyć. Pamiętajmy też, że sen może wyglądać różnie w przyrodzie, jednak zastosowanie snu jest takie samo. Zależy to od środowiska i od tego, co jest potrzebne by „odzyskać równowagę” lub się „zresetować”, czy przetrwać po prostu. Sen w przyrodzie możemy podzielić, na JEDNOFAZOWY (np. u ludzi) – śpimy konkretny czas i wstajemy zależnie od czasu (dzień/noc). Mamy też sen WIELOFAZOWY, który bardzo często występuje w przyrodzie i w tym przypadku, sen pojawia się nawet kilkukrotnie w ciągu doby (np. u ptaków). Czasem to po porostu „czuwanie” – i to też musi wystarczyć.

Czy wiesz, że…

Krokodyle i sowy śpią często z jednym okiem otwartym – drugim rejestrują co się dzieje dookoła
Węże nie mogą tego zrobić, bo nie mają powiek – odpoczywają z „otwartymi oczami”
Czy ryby śpią? Ich sen – to właściwie regeneracja, polegająca na odpoczynku w „pewnym zawieszeniu” z dużą dozą czujności na okolicę
Niektóre zwierzęta hibernują, czyli „przesypiają/zamierają” nawet na bardzo długi czas – ślimaki, np. śpią przeciętnie 15 – 30 h, ale jeśli czas nie sprzyja, niektóre gatunki potrafią przetrwać suszę „przesypiając” nawet kilka lat; znany jest przypadek ślimaka, który tyle spał, że został uznany za nieżywego i umieszczony w muzeum – zaskoczenie było wielkie zapewne, gdy się obudził i chciał oddalić ?
Człowiek jest przykładem spania jednofazowego, przeciętnie śpimy 6-8h na dobę; czy wiecie, że to prawie ponad 20 lat naszego życia?!
Delfiny i manaty, np. są świetnym przykładem, jak zwierzęta radzą sobie pod wodą z odpoczynkiem: te zwierzęta z naszego punktu widzenia tak naprawdę „nigdy nie śpią”; śpią jednopółkulowo: tzn. że, gdy jedna półkula ich mózgu odpoczywa, druga jest aktywna – i tak na przemiennie
Słonie śpią króciutko, bo tylko około 3 lub 4 godziny, głównie na stojąco; jeśli się kładą, to na krótki czas, by ich organy nie uległy zgnieceniu (tak ogólnie z powodu gabarytów „słoniowych”); potrafią nie spać przez wiele dni z rzędu
Koty, to niby śpiochy – bo na odpoczynek przeznaczają 12 do 16h, ale tak naprawdę nie są rekordzistami; głównie drzemią, bo dość krótko wchodzą w fazę REM (głęboka faza snu)
Niektóre zwierzęta śpiące „do góry nogami” jak nietoperze – mają specjalną blokadę mięśniową w kończynach, by nie spaść z drzewa, kiedy śpią głową w dół; podobnie mają ptaki śpiące na drzewach
Najbardziej fascynuje sen waleni: morsy to naprawdę prawdziwe śpiochy! Śpią nie tylko na lądzie, potrafią także spać pod wodą! Zupełnie jak słonie potrafią nie spać w ogóle przez dłuższy czas (ok 84 h); natomiast do 19h spędzają na brzegu śpiąc, pod wodą ucinają sobie drzemki około 5 minutowe, ustawiają się w tedy w pionie, głową do powierzchni; czasem wbijają kły w krę by nie zsunąć się podczas snu i dryfują przez ten czas razem z nią
Wieloryby – np. kaszaloty, podobnie ustawiają się pod wodą na sen jak morsy – różnica polega na tym, że robią to dużo dłużej
Żyrafy, jak słonie ze względu na gabaryty – także śpią krótko: na stojąco i czasem na leżąco, ale głównie na stojąco po 30 – 40 minut; bez snu potrafią się obchodzić tygodniami
Ptaki migrujące śpią w locie, często po kilka sekund zaledwie – to takie mikro drzemki głównie, bo chodzi o regenerację podczas lotu; co ciekawe: niektóre ptaki mają zamknięte oczy i lecą „na ślepo” przez ten czas, a inne mają otwarte oczy podczas tego „mikro” snu połączonego z lotem
Spanie w grupie natomiast, to częsty system na bezpieczny sen u wielu zwierząt – gdy wielu śpi, to zawsze ktoś czuwa na obrzeżach grupy i alarmuje o niebezpieczeństwie – taki system mają np. kaczki: te w środku spiją z zamkniętymi oczami, te na oberżach zawsze łypią jednym okiem

A na koniec – recepta na dobry sen – dla ludzi:

unikaj obfitych posiłków i dużych ilości płynów tuż przed snem,
nie ucinaj sobie drzemek po godzinie 15:00,
pilnuj stałych pór wstawania rano i kładzenia się spać,
dbaj o kondycję fizyczną w ciągu dnia,
unikaj kofeiny i nikotyny,
odpręż się/wycisz przed położeniem się spać,
unikaj picia alkoholu przed snem,
weź ciepłą kąpiel przed snem,
zadbaj o odpowiednie warunki do snu (wygodne łóżko, dopasowany materac, odpowiednia temperatura, przewietrzone pomieszczenie)