Dziś na zajęciach rozmawialiśmy o tradycjach wielkanocnych, chociaż każdy z nas w większości je bardzo dobrze zna, niektóre jednak okazały się zaskoczeniem…

 Wielkanoc to najstarsze chrześcijańskie święto. Jest to ruchome, gdyż obchodzi się je w niedzielę po pierwszej wiosennej pełni Księżyca (zazwyczaj wypada ona między 22 marca, a 25 kwietnia). Historia tego święta sięga swoimi korzeniami nawet do czasów przedchrześcijańskich, kiedy to świętowano nadejście wiosny i składano ofiary bogom płodności, aby zapewnić sobie obfite plony i powodzenie w życiu. Natomiast po chrystianizacji Polski, zwyczaje i obrzędy ludowe postanowiono przekształcić w chrześcijańskie tradycje. W kalendarzu świąt chrześcijańskich Wielkanoc pojawiła się dopiero po Soborze Nicejskim.

Z czasem Wielkanoc stała się najważniejszym świętem chrześcijańskim w Polsce. Jednak na przestrzeni wieków powstało wiele nowych zwyczajów, a te, które przetrwały do dzisiaj, zyskały na popularności i stały się ważnym elementem polskiej kultury i tradycji. Dla chrześcijan to jedno z najważniejszych świąt, które nawiązuje do ostatnich dni życia Jezusa. Dlatego też w tradycji chrześcijańskiej uroczyście celebruje się Wielki Tydzień, który rozpoczyna Niedziela Palmowa, będąca pamiątką wjazdu Chrystusa do Jerozolimy. Niedziela Palmowa w Polsce ma szczególne znaczenie i jest obchodzona bardzo uroczyście. Wierni uczestniczą w nabożeństwach, podczas których święcone są palmy bądź gałązki wierzbowe. Często zdobione są one ręcznie kolorowymi wstążkami oraz kwiatami. Dawniej taką palemkę przygotowywało się samodzielnie np. z trzciny, wierzby, bukszpanu oraz ziół i kwiatów. W niektórych parafiach w Niedzielę Palmowa organizowane są konkursy na największa lub najmniejszą palmę dla najmłodszych. Taka poświęcona w kościele palma wielkanocna ma chronić wszystkich domowników przed nieszczęściem.

Wielki Czwartek natomiast jest dniem  upamiętniającym ostatnią wieczerzę Jezusa Chrystusa z jego uczniami, na której Jezus ustanowił dwa, ważne sakramenty: kapłaństwa i eucharystii. Wieczorem odprawiana jest uroczysta Msza Wieczerzy Pańskiej celebrująca te wydarzenia i rozpoczynająca Święte Triduum Paschalne. W Wielki Czwartek Msza jest niezwykle uroczysta, kapłani noszą złote ornaty, śpiewane są chwalebne pieśni. Nabożeństwo kończy przeniesienie Najświętszego Sakramentu do kaplicy adoracji, tzw. ciemnicy.

Wielki Piątek z kolei to dzień największej żałoby i zadumy. W tym dniu z szacunku do męczeńskiej śmierci na krzyżu Jezusa Chrystusa za grzechy całego świata w Kościołach nie odprawia się mszy świętej. Zamiast mszy, wierzący przychodzą na nabożeństwo drogi krzyżowej, obrazujące ostatnią drogę Jezusa. Tradycyjnie Wielki Piątek to dzień hołdu dla krzyża i grobu pańskiego. Żołnierze, harcerze, strażacy bądź górnicy w zależności od regionu w Polsce, pełnią straż przy grobach Chrystusa. W nocy odprawiana jest uroczysta Droga krzyżowa, w Koloseum prowadzona tradycyjnie przez samego Papieża. Nabożeństwo to transmitowane jest i oglądane przez Chrześcijan na całym świecie.

Z ciekawostek:

-Według tradycji wszelkie kulinarne przygotowania należy zakończyć z końcem tego dnia.- Dawniej w Wielki Piątek odbywały się pochody zakapturzonych pokutników. Ci na znak pokuty, głośno lamentując biczowali się na oczach pobożnych tłumów.

Wielka Sobota to dzień oczekiwania na Zmartwychwstanie Jezusa. W kościele trwa adoracja Grobu Pańskiego. Zazwyczaj przed południem udajemy się do Kościoła, aby poświęcić pokarmy przeznaczone na stół wielkanocny. Święconka znajdująca się w pięknie przystrojonym wielkanocnym koszyczku, powinna zostać zjedzona następnego dnia podczas uroczystego śniadania z rodziną. Tradycja święcenia pokarmów wywodzi się z czasów pogańskich. Kościół jednak przystał na ten obyczaj, aby nie zniechęcić nowo pozyskanych chrześcijan.  W koszyczku powinny znaleźć się tradycyjne produkty takie jak:

-jajka – oprócz pisanek w koszyczku nie może zabraknąć również kilku jajek ugotowanych na twardo, które symbolizują nowe życie oraz płodność,

– wędliny – symbolizują zdrowie oraz dostatek. Do wielkanocnego koszyczka wkładamy najczęściej kawałek szynki lub kiełbasę,

– chleb – ma duże znaczenie dla chrześcijan, gdyż jest to symbol ciała Chrystusa, który ma zapewnić dobrobyt i pomyślność,

– sól – dawniej wierzono, że sól ma moc odstraszającą zło; jej głównym zadaniem jest podkreślenie smaku potraw i ochrona przed zepsuciem. To symbol oczyszczenia.

– chrzan – znajdujący się w koszyczku chrzan ma za zadanie zapewnić zdrowie i sprawność, a także zapobiegać nieszczęściom i przynieść pokój w życiu rodzinnym,

– babka -ciasto to symbolizuje nasze umiejętności i sprzyja ich dalszemu rozwojowi; słodka babka to wyraz radości po 40 dniach postu,

– baranek – figurka baranka wykonana z cukru, chleba lub czekolady ma odzwierciedlać zwycięstwo życia nad śmiercią.

Niedziela Zmartwychwstania Pańskiego kończy Wielki Post. Wczesnym rankiem odbywa się Msza – rezurekcja, a następnie chrześcijanie zasiadają do uroczystego, wielkanocnego śniadania. Według tradycji wielkanocny stół należy nakryć biały obrusem i udekorować bukszpanem. Na łące z zielonej rzeżuchy powinien wypasać się baranek (symbol zmartwychwstałego Chrystusa) z czerwoną chorągiewką, na której widnieje złoty krzyż. Na stole nie może zabraknąć wazonu z baziami, pierwszymi wiosennymi kwiatami oraz gałązkami zieleni. Koniecznie musi także znaleźć się talerz z pisankami. Wszystkie pobłogosławione pokarmy należy wyłożyć na półmiski tak, aby odróżniały się od nie poświęconego jedzenia. Pamiętajmy, że każdy uczestnik wigilijnego śniadania musi mieć łatwy dostęp do „Święconego”. Na osobnym talerzu powinny znaleźć się jajka pokrojone na ćwiartki i oprószone solą oraz pieprzem. Niczym wigilijnym opłatkiem, tak i kawałkami jaj, domownicy powinni się podzielić, składając sobie najlepsze, świąteczne życzenia. Zgodnie z tradycją podczas świątecznego śniadania muszą pojawić się takie specjały, jak żurek z jajkiem i białą kiełbasą, babka wielkanocna, mazurek, sałatka warzywna i chrzan. Na wielkanocnym stole nie może zabraknąć również wyśmienitych, staropolskich wędlin oraz znakomitych jajek faszerowanych.

Lany Poniedziałek – Śmigus Dyngus. Dawniej Wielkanocny Poniedziałek polegał na biciu wierzbowymi gałązkami po nogach oraz wzajemnym oblewaniu się wodą. Miało to symbolizować wiosenne budzenie się do życia i oczyszczenie z brudu, chorób oraz grzechu. W Wielkanocny Poniedziałek przypada „Lany Poniedziałek”, często nazywany „śmigusem- dyngusem, który swoim początkiem sięga czasów pogańskich. To właśnie w ten dzień ludzie oblewają się nawzajem wodą. Dawniej śmigus i dyngus były zupełnie odrębnymi obrządkami. Czym te dwa zwyczaje różniły się między sobą? W czasie śmigusa chłopcy smagali gałązkami wierzby po łydkach dziewcząt lub kropili je wodą. Z kolei podczas dyngusa chodziło się od domu do domu, śpiewając i składając życzenia, w zamian za słodycze lub pieniądze. Jak wygląda obecnie śmigus dyngus obchodzony w Poniedziałek Wielkanocny? Tradycja mówi, że ten, kto zostanie oblany wodą w Lany Poniedziałek, będzie miał szczęście…

Tradycje wielkanocne w Polsce znane są nam od wieków. Pomimo tego, że zmieniały się one nieco na przestrzeni dziejów, to nadal część z nich kultywowana jest do tej pory. Zwyczaje wielkanocne mogą być różne – o niektórych mogliście nawet nie słyszeć, ponieważ znane są one jedynie w danym regionie Polski. Wiecie coś o pucherokach albo śmierguście? Tak myślałam…

Pucheroki w Małopolsce

Nazwa „pucheroki” pochodzi od łacińskiego słowa „puer”, czyli chłopiec. Zwyczaj ten swoim początkiem sięga kwest krakowskich żaków, którzy wygłaszali w kościołach humorystyczne rymowanki. Nie przypadły one jednak wszystkim do gustu, dlatego chłopcom zakazano tego typu wystąpień w miejskim kościele, co było powodem ich przeniesienia się na podkrakowskie wsie. Ten zwyczaj zachował się w kilku miejscowościach takich jak: Bibice, Zielonki, czy Tomaszowice. To właśnie tam w Niedzielę Palmową można zobaczyć chłopców ubranych w kożuchy, z wysokimi, stożkowymi czapkami z bibuły i twarzami ubrudzonymi smołą. Śpiewają i recytują wierszyki, za które otrzymują w zamian drobne upominki.

Śmiergust na Śląsku

Śmiergust to nic innego, jak współczesny lany poniedziałek. Odświętnie ubrani chłopcy oblewają wodą niezamężne panny. Najczęściej zakładają oni kapelusze zdobione bibułą oraz maski i śpiewając chodzą od domu do domu lub łapią po drodze dziewczyny, polewają je wodą lub wrzucają do wanny.

Palenie, topienie bądź wieszanie Judasza na Podkarpaciu

Zwyczaj ten swoje początki ma w pogańskim topieniu Marzanny, czyli kukły ze słomy, którą topiono w rzece, by przywołać przyjście wiosny i pożegnać zimę. Wieszanie Judasza ma za zadanie wymierzenie sprawiedliwości zdrajcy – Judaszowi. Kukłę Judasza przygotowywano ze słomy i zakładano jej obdarte ciuchy. Początkowo była wieszana na wieży kościoła, jednak z czasem lądowała ona na drzewie lub słupie, z którego ją strącano, uderzano w nią kijami, a następnie podpalano i wrzucano do rzeki.

Pogrzeb żuru i śledzia na Kujawach

Dawniej ludzie o wiele bardziej przestrzegali postu, który nie ograniczał się jedynie do spożywania mięsa. W trakcie postu nie jedzono również nabiału oraz cukru. Ówczesna dieta postna polegała głównie na sięganiu po żur i śledzie, jednak po zakończeniu okresu wstrzemięźliwości, wraz z nadejściem Wielkiego Piątku, świętowano koniec pokuty i szykowano symboliczny pogrzeb żuru i śledzia, którymi ludzie byli już znudzeni. Śpiewając wynoszono z domu wyciętego z drewna lub tektury śledzia i wieszano go na wierzbie, natomiast  garnek wypełniony żurem zakopywano w ziemi lub wylewano.

Malowanie pisanek

Niektóre tradycje wielkanocne przetrwały do dziś, czego przykładem może być robienie pisanek. Czym ono jest? To nic innego, jak ręczne zdobienie jajek rozmaitymi technikami. Niegdyś zajecie to należało głównie do kobiet, natomiast obecnie dekorowanie jajek to przyjemność, której nie mogą oprzeć się wszyscy domownicy, szczególnie dzieci. Wielkanocne pisanki mogą mieć rożne określenia, a wszystko to zależy od techniki wykonania. Tym sposobem jajka określane mogą być mianem drapanek, pisanek, kraszanek, czy oklejanek.

Świąteczne porządki

To fakt, że przedświąteczne porządki, a szczególnie mycie okien, są w Polsce tak powszechne, że powstają na ten temat dowcipy. Fenomen ma jednak drugie dno. Wiosenne porządki mają swój symboliczny wymiar. To okazja, by wyrzucić z domu złe zimowe duchy, choroby i smutek, a wpuścić wiosenną odnowę.

Mycie twarzy wodą, w której gotowały się jajka

Poważnie, jest taki zwyczaj, zarezerwowany przede wszystkim dla pań. Kiedyś wierzono, że obmycie twarzy wodą, w której gotowały się jaja na święconkę, ma pomagać na cerę, a nawet likwidować piegi.

Zasłanianie luster

Zapomniany dziś zwyczaj związany z Wielkim Postem, a szczególnie z Wielkim Piątkiem. Zasłonięcie lustra oznaczało wyrzekanie się wszelkiej próżności.

A jak świętuje się Wielkanoc w….

• Dla Brytyjczyków Święta Wielkanocne oznaczają cztery dni wolne od pracy. Świętowanie rozpoczyna się bowiem w Wielki Piątek – Good Friday – trwa do poniedziałku –Easter Monday. Jajko, symbol wiosny i nowego życia, nierozerwalnie związane z Wielkanocą na Wyspach Brytyjskich, jest bohaterem wielu zabaw zarówno wśród dorosłych Brytyjczyków, jak i tych najmłodszych. Na przykład egg rolling to zawody w turlaniu jajek, polegające na tym, aby jak najszybciej doturlać jajko do mety z nietkniętą skorupką. Popularnym zwyczajem jest również egg hunt, czyli szukanie czekoladowych jajek ukrytych w zakątkach mieszkania lub w ogrodzie.
• We Francji Wielkanoc jest dniem spotkań rodzinnych i czasem odpoczynku. Wiele francuskich rodzin wybiera się wówczas na narty lub wyjeżdża z miasta, aby aktywnie spędzić czas. Dzieci szczególnie uwielbiają te święta i oczekują ich z niecierpliwością. W niedzielny poranek zaczyna się bowiem poszukiwanie czekoladowych łakoci – jajek wielkanocnych – oeufs de Pâques, dzwonków – cloches, kurczaków – poules i zajączków –lapins, ukrytych przez dziadków i rodziców w zakątkach mieszkania lub ogrodzie.
• Dla Włochów Wielkanoc to przede wszystkim uroczysta msza na Placu Św. Piotra w Watykanie pod przewodnictwem papieża zakończona błogosławieństwem Urbi et Orbi. Ponieważ symbolem Wielkanocy we Włoszech jest baranek, w Niedzielę Wielkanocną na włoskich stołach króluje głównie barania pieczeń z rozmarynem i czosnkiem lub pieczone jagnię. Nie może zabraknąć także tradycyjnej włoskiej colomby –puszystej babki, nadziewanej migdałami, kawałkami czekolady, kształtem przypominającej gołębia w locie.
• Z kolei w Szwecji popularnym zwyczajem wielkanocnym jest Paskkaerringar, podobne do amerykańskiego Halloween. Tego dnia dziewczynki przebrane za wiedźmy, symbolizujące baby wielkanocne, stukają do drzwi mieszkań sąsiadów, aby zbierać słodycze i drobne pieniądze. Gdy się im otworzy, recytują chóralnie – Glad Påsk! czyli – Wesołej Wielkanocy! To powitanie słychać w Szwecji podczas świąt Wielkiej Nocy z ust każdego przechodnia.

aut. specj. ds.reh społ. J.Kosowska

źródło: Pixabay, National geographic