TLEN. Oddychasz nim, ale czy wiesz, czemu to zawdzięczasz? ZIELONE, to nie tylko plama na mapie, czy kolor na ubraniu. „Zielone” jest dobrem, które nie ma ceny w dzisiejszych czasach. Puszcza Białowieska często była i nadal, z wielu powodów, jest źródłem wielu sporów, a tak naprawdę jest miejscem niezwykłym. Po tym co przeczytasz – pamiętaj, że jest także czymś bezwzględnie wartym zachowania dla następnych pokoleń i dla nas samych.

Puszcza, to puszcza. OK. A Ty, ile o NIEJ wiesz???

„Puszcza Białowieska – żubry tam są.” No brawo! Jeśli tyle o niej wiesz, to naprawdę wiesz bardzo niewiele. Owszem, są tam żubry, ale to tylko drobna część tego dobrostanu, który oferuje to miejsce. Europa nie jest mała przecież, a ten spłachetek zielonej połaci jakim jest Puszcza Białowieska, to największy i najbardziej znany obszar leśny z całym jej naturalnym drzewostanem w tym rejonie. Puszcza leży w dorzeczu dwóch rzek: Narwi i Bugu i dzielimy ją z Białorusią. Po naszej stronie jest jej mniejsza część – całość to ok 1500 km². Nasz Białowieski Park Narodowy to ok 42 % całej Puszczy.

Każdy powinien wiedzieć, że Puszcza Białowieska, jest ostatnią pozostałością na Niżu Środkowoeuropejskim lasu pierwotnego – miejsca, gdzie nie wolno prowadzić wycinki lasu, nie rusza się powalonych drzew i nie wolno zalesiać – czyli „dzicz” drodzy Państwo! Tu nie wolno ingerować żadnemu człowiekowi (!) – i stopa ludzka tam nie sięga. Tak jest i tak powinno pozostać.

Historia nie oszczędza nikogo

W sumie nie wiadomo od czego zacząć. Bo jak się czyta o Puszczy Białowieskiej, od razu widać, że ma przebogatą historię. Ktoś by powiedział: „przecież to las” albo „to tylko drzewa”, ale ten las i drzewa w nim rosnące obecnie są pod ochroną UNESCO – a czy każda roślina i drzewo są pod ich ochroną? NIE. Tylko te szczególne. A czy Puszcza – to tylko las i drzewa?? Oczywiście, że nie. To cały niezwykły ekosystem…

Historia, to wielkie słowo i pytanie – czy może tyczyć się też lasu? No to odpowiadam – może. Z terenami koło okolic Grodna i Polesia, dzisiejsza Puszcza Białowieska tworzyła kiedyś jeden las. Były wcześniejsze przesłanki ograniczenia wylesienia, ale tylko dla tych „uprzywilejowanych”. Chcąc ograniczyć kradzież – Zygmunt III Waza wcielił zalesiony obszar w dobra królewskie i jasno zakazał: absolutnego osiedlania się tam oraz polowań. Mogło to zmienić jedynie nadane uprawnienie. Nawet hodowla pszczół wymagała królewskiego pozwolenia. Tak wyglądała pierwsza prowizoryczna ochrona.

Niestety nie trwało to długo, bo władcy się zmieniali, ale podlegli im ludzie także, a im więcej było ludzi, tym częściej pojawiał się przemysł nakierowany, np. na produkcję smoły. Był także czas władania Puszczą podczas zaborów – krzewiła się wtedy gospodarka rabunkowa, sprowadzano „nowe” zwierzęta, co również odbiło się niestety niekorzystnie na Puszczy oraz jej ekosystemie.

Był także rok 1811, gdy Puszczę Białowieską objął wielki pożar. Wyobraźcie sobie jak wiele cennych obszarów pochłonęły szybciutko języki ognia… Była i I Wojna Światowa, inny czas – czas polowań oraz tartaków i kolei, a co do tego trzeba? Drewna oczywiście!

To wszystko w bardzo wielkim skrócie…

Puszcza przeszła do polskich rąk w 1920r. – to mały moment jakiejś odbudowy i próby w ogóle przywrócenia ważnych rzeczy: populacji zwierząt, zwłaszcza żubra. II wojna światowa to też nie były przelewki, ale Puszcza została w naszych rękach. Czy dobrych?

Między 1945 a 2000 rokiem znikło łącznie w naszej części Puszczy ok. 9 mln m³ drewna…

Białowieski Park Narodowy

Jest rok 1932. To początek Białowieskiego Parku Narodowego. Jednego z pierwszych Parków Narodowych na świecie.

UNESCO

„Rok 1979 – Puszcza Białowieska wpisana po raz pierwszy na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO (wpisane tylko ok. 5 tysięcy hektarów terenu).

Rok 1992 – wpis rozszerzony o białoruską część Puszczy – staje się JEDNYM obiektem transgenicznym.

Rok 2014 – miejsce światowego dziedzictwa jest rozszerzone na calutką polską część Puszczy Białowieskiej

Ocena kryterium, które miało wpływ na przyznanie ochrony UNESCO:

• Kryterium IX. Puszcza Białowieska stanowi wyjątkowy przykład procesów ekologicznych i biologicznych istotnych w ewolucji i rozwoju ekosystemów oraz zespołów zwierzęcych i roślinnych.
• Kryterium X. Puszcza Białowieska obejmuje siedliska naturalne najbardziej reprezentatywne i najważniejsze dla ochrony „in situ” różnorodności biologicznej, włączając te, w których występują zagrożone gatunki o wyjątkowej uniwersalnej wartości z punktu widzenia nauki lub ochrony przyrody”

Flora Puszczy Białowieskiej

Mimo wielu zmian na przestrzeni wieków, a także ostatnich lat – unikatowy mikroklimat i ekosystem Puszczy Białowieskiej nadal pozostaje ostoją dla wielu gatunków roślin i zwierząt. Niektóre z nich są pod ochroną i znajdują się np. w tak zwanej Polskiej czerwonej księdze zwierząt, czyli rejestrze gatunków zagrożonych na terenie naszego państwa. Jak już pisałam, charakterystycznym elementem flory Puszczy są lasy pierwotne, czyli takie które kształtowały się same. Człowiek na przestrzeni wieków tak często ingerował w tereny, na których mieszkał i nadal ingeruje, że nikt raczej nie jest już w stanie sobie wyobrazić, jak taki las wyglądał w czasach zamierzchłych. Dlatego też, las pierwotny w Puszczy Białowieskiej jest elementem absolutnie unikatowym, bezcennym.

Flora Puszczy to także grzyby i porosty. Spotkamy tu rośliny rzadkie, zagrożone i chronione. Jedne z cenniejszych to tzw. rośliny „reliktowe”, np.: wełnianka delikatna, fiołek torfowy czy zimoziół północny. Występują także gatunki storczyków, np. storzan bezlistny, który w Polsce jest gatunkiem krytycznie zagrożonym.

Puszcza Białowieska nie byłaby tak niezwykła, gdyby nie było w niej równie niezwykłych drzew. Średni wiek drzew w tym miejscu wynosi ok. 73 do 130 lat, a nawet i więcej. Stare drzewa osiągają tu rzadko spotykane rozmiary, są strzeliste i potężne. Około 1000 z nich jest objętych ochroną lub są pomnikami przyrody. Te ostatnie mają często niespotykane imiona. Spotkamy tu: Dąb Król Nieznanowa, Dąb Strażnik Zwierzyńca czy Dąb Imperator Południa 🙂 Najwyższym znanym dębem w Europie (szypułkowym) jest Dąb Agnieszki.

Nie tylko żubr na uroczysku…

Fauna Puszczy Białowieskiej jest kolejnym bezcennym jej elementem i jest tak samo unikatowa jak flora. Każdy kojarzy Puszczę z żubrem – i dobrze, bo ma ona w postaci tego niezwykłego zwierzęcia nie byle jakiego reprezentanta 🙂 Obecnie w Puszczy żyje jego największa dzika populacja. Poza żubrem spotkamy tu jelenie, sarny, łosie i dziki.

Szacuje się, że w Puszczy żyje około 60 gatunków ssaków, 260 ptaków, 7 gadów, 12 płazów, 29 gatunków ryb, a także liczne owady, pajęczaki i bezkręgowce.

Wśród ssaków aż 33 gatunki są pod ochroną, a 12 z nich figuruje w Polskiej czerwonej księdze zwierząt.

Oczywiście Puszcza nie byłaby Puszczą, gdyby nie wilk szary oraz ryś azjatycki – kolejne niezwykłe zwierzęta i dwie bardzo charakterystyczne wizytówki tego ekosystemu. Oba gatunki są chronione.

W Puszczy Białowieskiej na szczególna uwagę zasługują również ptaki. Mamy na jej terenie prawdziwą ostoję, to obszar specjalnej ochrony ptaków sieci Natura 2000. 12 gatunków figuruje w Polskiej czerwonej księdze zwierząt. Spotkamy w Puszczy takie niezwykłe okazy, jak: bocian czarny, orlik krzykliwy czy sóweczka.

 

Przyszłość powinna mieć kolor zielony

Należy pamiętać, że Puszcza, to nie tylko las – ale także i zwierzęta, i rośliny, które w nim żyją – są spójną całością, nie da się oddzielić jednego od drugiego, tak jak nie da się żyć bez tlenu. Jaka będzie przyszłość tego niezwykłego i unikatowego terenu, zależy tylko OD NAS.

 

W ramach dalszego poznawania Puszczy Białowieskiej, a zwłaszcza jej charakterystycznych mieszkańców i tych może mniej znanych – Pracownia pamiątkarstwa zaprasza na cykl artykułów przybliżających to niezwykłe i ważne miejsce ? Zapraszamy!

 

 

Źródła:

Wikipedia

https://puszcza.pracownia.org.pl/puszcza-bialowieska/unesco,

 

 

Autor: Instruktor Pracowni Pamiątkarstwa